Storożaki
Doc. dr hab. inż. Eustachy Pasikonik
Po raz pierwszy storożakami zainteresowałem się w 82 roku, podczas prowadzonych badań nad określeniem sumarycznej straty drewna zjadanego przez korniki w jednej z wsi podhalańskich.
Gospodyni u której nocowałem, miała na sobie dziwny naszyjnik, wykonany z łusek nieznanego mi dotąd gatunku gada. Jak się dowiedziałem, był to amulet, który według ludowych podań miał chronić jego posiadacza przed szkorbutem, wykonany zaś był z łusek storożaka. Dowiedziałem się również, że zrobiony został przez dziadka gospodyni na przełomie XIX / XX w. Był to dla mnie fakt o tyle dziwny, że jak dotąd sądzono, ostatni storożak został zabity w XV w, zaś na ziemiach polskich nie widziano tego stworzenia od XIII w. Udało mi się zlokalizować miejsce, w którym storożak został niegdyś schwytany (Dolina Mułowa w Tatrach). 
Po dokładnej penetracji tego rejonu, udało mi się odnaleźć dwie opuszczone plugawe jamy storożaków. Wtedy też zacząłem studiować literaturę "storożaczą". W moich badaniach bardzo pomógł mi prof. dr rehab. inż. Krystian Berło z KONiU (Konińskiego Ośrodka Nauk i Umiejętności), z którym to przeprowadziłem szczegółowe kartowanie plugawych jam storożaczych w Tatrach (84 r.). Wtedy też dokonaliśmy sensacyjnego odkrycia - natknęliśmy się na jamę storożaka, na brzegach której znajdował się świeży czarny śluz storożaka. Na podstawie znalezionych odcisków i skamieniałości oraz relacji naocznych świadków spotkania ze storożakiem udało mi się zrekonstruować wygląd tego gada. Wreszcie nadszedł przełomowy rok 89, kiedy w Jaskini Czarnej po raz pierwszy ujrzałem storożaka. Wtedy też mogłem wprowadzić ostateczne poprawki do jego szkicu (ryc. 1).
W roku 93 wreszcie udało mi się opracować niezawodną pułapkę na storożaki i schwytać jednego samca. Mogłem wówczas przeprowadzić serię badań mających na celu poznanie trybu życia osobników tego gatunku.
Najbardziej charakterystyczną cechą są jego rogi. Rogi te chowane są normalnie w fałdzie skórnym na głowie, jednak przestraszony storożak natychmiast wypuszcza pióropusz swojego poroża przypominającego skrzypy o wielu odgałęzieniach (stąd nazwa - sto-rożaki).
Storożaki są drapieżnikami i polują na drobne kręgowce. Bardzo ciekawy jest sposób zdobywania przez nie pożywienia, mianowicie wykopują one plugawe jamy w postaci leja o stromych ścianach, który zakończony jest czeluścią w kształcie dzwonu, w dnie którego czai się sam storożak (ryc. 2). Jest to sposób polowania bardzo zbliżony do larwy mrówkolwa. Czeka on na ofiarę, która nieopatrznie wpadnie do środka, następnie zatruwa ją wydzielanym przez swoje gruczoły czarnym śluzem, który doprowadza do szybszego rozkładu ciała ofiary. Po ok. 24 godz. półpłynna masa ciała ofiary zostaje wchłonięta przez rurkowaty aparat gębowy. Jednak prawdziwym przysmakiem storożaka są truskawki. I to właśnie skłania go do wyjścia z plugawej jamy i podchodzenie do ludzkich osiedli. Nie jest jeszcze wiadomo jaką rolę pełnią truskawki w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu storożaka, jednak najprawdopodobniej mają one wpływ na produkcję śluzu. Nie wiadomo także po co w okresie godowym (co roku z końcem września) storożaki wydzielają zielony śluz - może jest to droga zapładniania, ale dlaczego samica wydziela taki sam śluz? Takie pytania można zadawać bez końca, a odpowiedzi można uzyskać tylko na drodze żmudnych i kosztownych badań, na które bardzo trudno dzisiaj uzyskać dotacje.
To co opisałem w powyższym artykule nie jest oczywiście wszystkim co można by powiedzieć o storożakach, a jedynie pokusiłem się o przedstawienie własnych osiągnięć z tej dziedziny. Zainteresowanym polecam bogatą literaturę na temat storożaków.
Bibliografia (obejmuje najciekawsze pozycje):
1. Berło K., 1992, Legowiska i gniazda zwierząt nieznanych, PWPD, Konin.
2. Ollier P., 1971, The great fail of hundredhorns, Glasgow.
2. Pasikonik E., 1990, Storożaki - mit czy rzeczywistość?, PWSiG, Kraków.
3. Piszczel W., 1960, Opisanie zwierząt wymarłych, t. IX - Storożaki, PWSiG, Kraków.
4. Susłow W., 1955, Skwiernyje jamy storogow, Prabliemma Białogii, Kijew.
5. Wolf H., 1954, Die Hunderthornen in Europa, Leipzig.
1573