Hasła do MSG tworzyłem w oparciu o artykuły Michała Gradzińskiego (Jaskinie 4/95) i Wojciecha Radeckiego (Jaskinie 11-4/98, 13-6/98, 15-2/99, 18-1/00), Szkolny Słownik Geograficzny Jana Flisa WSiP Warszawa 1982 oraz własne doświadczenia. Dla głębszego zrozumienia zagadnień odsyłam do wymienionej literatury. Słownik zawiera przede wszystkim hasła z zakresu sprzętu, technik, obyczajowości i morfologii terenu działania. Nieco węziej potraktowałem temat zjawisk krasowych, topografii. Aby nie popełniać plagiatu pominąłem hasła typowo wspinaczkowe. Słownik zawiera też wyrażenia powszechnie uważane ... (dlatego też nieletnich proszę o uzgodnienie tej lektury z opiekunami). Starałem się ograniczyć ich ilość do minimum i są to wyrażenia mające tutaj inny kontekst i znaczenie, bynajmniej nie miałem zamiaru nikogo gorszyć. Oczywiście wśród ponad 300 haseł nie wszystko jest na serio.
Słownik ten pisałem z myślą o kursantach zagubionych w potoku jaskiniowego żargonu. Polecam też zapoznać z tym artykułem dziennikarzy zamierzających wykazać się znawstwem tego tematu.

Pozdrawiam z jaskiniowym echem

Tekst wydrukowany w "Zacisku" nr 23 i 24.
(obecnie Słownik został zmieniony i rozszerzony)

(por.) - porównaj
(zob.) - zobacz

A,   B,   C,   D,   E, F,   G,   H,   I, J,   K,   L, Ł,   M,   N,   O, Ó,   P,   R,   S, Ś,   T,   U, V,   W,   Z, Ż   

HASŁO	OPIS
A
Aceto	zob. Mikst.
Akcja jaskiniowa	termin brzmi bardzo wyczynowo, ale chodzi o wszelką działalność w jaskini. Może być to przejście sportowe, akcja fotograficzna, poznawcza, eksploracyjna, dokumentacyjna, ratownicza (oby nie), ćwiczeniowa, szkoleniowa, badawcza, pomiarowa lub co kto sobie wymyśli. Oczywiście wszystko w granicach dobrego smaku i obowiązującego prawa, bo po niektórych trzeba potem odbywać akcje odśmiecania i wynoszenia trupów (zob. też styl).
Amok eksploracyjny	euforia związana z radością odkrywania terra incognita, może się zakończyć szokiem powypadkowym na skutek zaniedbania zasad bezpieczeństwa.
Aragonit	odmiana węglanu wapnia (CaCO3) tworzący charakterystyczne nacieki (zob.) lub: skrótowo tenże naciek w jaskini.
Ariane, arianka	zob. Wytwornica.
Asekuracja	czynności związane z uniknięciem skutków odpadnięcia (zob.).
Atest	teoretycy twierdzą, że wszystko powinno posiadać akceptację Wysokiej Komisji i spełniać ogólnogalaktyczne standardy, ale tak naprawdę atesty są niezbędne tylko dla sprzętu, od którego zależy nasze życie. Prawo jeszcze nie zabrania uszycia sobie kombinezonu (por. dziergactwo).
Autoasekuracja, auto	asekuracja osobista. Do autoasekuracji stosuje się lonża (zob.), shunta (zob.) przy zjeździe, liny przy pomocy wyblinki (zob.) czy węzłów Prusika (zob.).
Autoratownictwo	działania ratownicze podjęte w ramach zespołu, w którym wystąpił wypadek.
Awen	studnia lub jaskinia (zob.).
B
Badziewie	uniwersalne określenie dla rzęchów, chęchów, chłamu i innego tandetnie dzierganego sprzętu (4 x zob.)
Bałucha	niewybitne wzniesienie.
Bańdzioch	duży brzuch czyli tzw. inwestycja pojawiająca się u doświadczonych grotołazów lub: Bańdzioch Kominiaraski - jedna z kultowych jaskiń w Dolinie Kościeliskiej.
Batinox	zob. Kotwa.
Baza	na powierzchni przeznaczone do odpoczynku i regeneracji po akcji, łojarce (zob.).
Biwak	miejsce odpoczynku i regeneracji podczas dłuższych akcji jaskiniowych. Biwak nieprzewidziany nazywa się kiblem.
Broda	starszy zawodnik, doświadczony grotołaz, instruktor.
Buły	muskuły, pochlebnie: Ale buły! Buły mogą być też czerstwe, gdy się zmęczą.
C
Cerata	nieprzemakalny kombinezon.
Chęchy	chaszcze.
Chłam	bałagan w sprzęcie: lina poplątana, karabinki rozsypane, spity (zob.) i kliny walają się na dnie dziurawego wora etc. etc.
Cieć	magazynier klubowy, wykonuje cieciowiznę - mało wdzięczną robotę.
Cipa	[za przeproszeniem] - ciasne miejsce, zacisk (zob.) w jaskini, często nie do przejścia. Można coś zacipić lub łagodniej zaklipić, czyli negatywnie wyeksplorować, zakończyć eksplorację.
Clown	rodzaj plakietki (zob.), do której linę wpina się bez pośrednictwa karabinka (zob.).
Croll	piersiowy, samozaciskowy przyrząd do wychodzenia po linie.
Curevski kilometr	odcinek Doliny Kościeliskiej między wylotem Doliny Miętusiej a Harnasiem, wbrew nazwie jest nadzwyczaj prosty.
C-W technika	zob. Technika C-W.
Czarna	skrótowo kobieta o ciemnych włosach lub: Jaskinia w Dolinie Kościeliskiej. Był w niej nawet Boguś Linda.
Czeluść	straszna studnia (zob.), mohutna ekspozycja (zob.).
Czołówka	czołowa lampka elektryczna, może być na kasku.
D
Dach	duży, poziomy okap (zob.).
Dać ciała, dać dupy	delikatnie: zawieść własne lub cudze oczekiwania.
DED	powszechnie przyjęta technika wychodzenia po linie przy użyciu dwóch przyrządów zaciskowych.
Deniwelacja	odległość pomiędzy najwyższym i najniższym punktem jaskini.
Dewiator	wynalazek mający teoretycznie ochronić linę przed tarciem o skałę. Teoretycznie, bo lina trze o dewiatora. Znacznie lepsza jest przepinka lub odciąg (zob.) lub: czasopismo Speleoklubu Tatrzańskiego.
Dolomit	skała często towarzysząca wapieniowi, lecz gorzej od niego krasowiejąca (zob. Kras), często zamyka drogę w głąb masywu (zob.).
Drabinka, fortepian	- przyrząd zjazdowy przeznaczony do użycia w bardzo głębokich studniach (zob.), długich zjazdów.
Draperia	nacieki (zob.) w kształcie firanek i zasłon zwisających ze stropu i przewieszonych ścian jaskini.
Dressler, basic, bloker	przyrząd podobny do poignée (zob.) lecz nie posiadający uchwytu. Stosowany jest głównie w ratownictwie lecz dobrze zastępuje zarówno poignée jak i croll'a (zob.). Ma zastosowanie także w technice C-W (zob.). Nazwa pochodzi od konstruktora przyrządu.
Dupa	pogardliwie o facecie, gdy da ciała (zob.), lub "pochlebnie" o kobiecie (płci odmiennej).
Dupówa	ogólnie zła pogoda, może być ostra dupówa, wtedy nie wychodzimy z bazy lub walczymy o życie po wyjściu z jaskini bo dupnęło.
Dynamik	lina (zob.) dynamiczna mogąca pochłaniać energię wytworzoną podczas przemiany energii potencjalnej wspinacza w energię kinetyczną po jego odpadnięciu (zob.).
Dziergactwo	odmiana chałupnictwa zajmująca się samodzielną produkcją sprzętu i akcesoriów grotołaza (zob.), wspinacza. Niestety tzw. włoska firma Robioni tudzież Kaziu Morderca nie posiada stosownych atestów. Sprzęt taki jest zazwyczaj "tandetnie dziergany", co jest wodą na młyn kostuchy (zob.).
Dziewiątka	zob. osiem i pół.
Dziura	potocznie jaskinia lub: Jaskinia Dziura w Dolinie ku ... Dziurze.
Dzwon	studnia rozszerzająca się w kierunku dna.
E, F
Eksploracja	odkrywanie nieznanego. Nie mylić z eksploatacją ! (por. Kopanie).
Ekspozycja	w jaskini zazwyczaj niewidoczna, jednak często istniejąca otchłań wolnej przestrzeni pod nogami (por. Lufa).
Ekstrema	trudne warunki terenowe - prawdziwe wyzwanie dla ostrego łojanta (zob.).
Ekstremalista	ostry łojant (zob.) rzucający się tylko na najtrudniejsze wyzwania i pokonujący je w najczystszym stylu (zob.).
Filanc	(nie mylić z filcem czy Filutkiem) osoba zarabiająca na życie przez pilnowanie i sprawdzanie - wykonuje cieciowiznę. Osoba niestety potrzebna, ale nielubiana.
Filar	wybitna, stroma, wypukła formacja skalna.
Fisma	zob. Wytwornica.
Folia NRC	folia aluminiowa odbijająca ciepło, jest stosowana do ochrony organizmu przed wychłodzeniem lub przegrzaniem. "Każdy powinien ją mieć".
G
Galeria	obszerny korytarz, zazwyczaj brak tam obrazów.
Gang	równie obszerny korytarz, nie ma nic wspólnego z przestępczością zorganizowaną.
Gibbs	historyczny już przyrząd do wychodzenia po linie.
Gidro, gidrokostium	gumowy, nieprzemakalny kombinezon patentu wschodniego.
Gips	jedna z najlepiej krasowiejących skał, niestety czasami zbyt dobrze.
Glebnąć, glebować, przyglebić	uderzyć ciałem o ziemię lub spąg (zob.) w wyniku przegranej w walce z grawitacją.
Główka skowronka	makabryczny amulet, krwawy fetysz lub: węzeł zaczepowy (zob.) posiadający jednak niekorzystne właściwości.
Godzina alarmowa	nieprzekraczalna godzina powrotu (NGP) z akcji (zob.). W przypadku jej przekroczenia i braku informacji o zespole, powiadomione wcześniej osoby muszą podjąć akcję poszukiwawczo-ratowniczą lub poinformować stosowne służby np. TOPR.
Godzina powrotu	przewidywana godzina powrotu (PGP) z akcji (zob.).
Grota	jaskinia (zob.).
Grotołaz	całkiem udany termin określający człowieka chodzącego po jaskiniach czyli grotach. Zamiennie używa się też: pieczarnik, dziurołaz, pogardliwie - szambonur lub błędnie - jamnik, kret (por. jaskiniowiec, speleolog).
Grzęda	formacja mniej wybitna niż filar (zob.) i żebro (zob.).
Grzybek	"kształtonaśladowcza" nazwa nacieku agrawitacyjnego.
Gumiaki	obecnie przyjęty rodzaj obuwia do pieczary.
H
Haczenie, hakówka	wspinaczkowa technika "sztucznych ułatwień" z wykorzystaniem haków, kości, ławek (zob.) itp. Znajduje się ona gdzieś między wspinaniem klasycznym i żywcowaniem, a techniką "bardzo sztucznych ułatwień", czyli nitowaniem, nitówką (zob.). Wszystkie mają szerokie zastosowanie w jaskiniach. (zob. też Techniki Specjalne).
Hak	wygięty lub prosty kawałek metalu z koluchem, który po brutalnym wmontowaniu w skalną szczelinę może służyć do powieszenia ławek, lub użycia jako punkt asekuracyjny, przelot (zob.).
Harnaś	historyczne określenie przywódcy górskiej, zorganizowanej grupy przestępczej, obecnie równie historyczna nazwa kultowej niegdyś knajpy (a nie pubu) u wylotu Doliny Kościeliskiej.
Heliktyt	naciek (zob.) agrawitacyjny, czyli przyrastający wbrew siłom grawitacji.
HMS	duży, gruszkowaty karabinek (zob.) służący do asekuracji i zjazdu na linie przy użyciu półwyblinki (zob.).
I, J
Instruktor	osoba, która powinna posiadać niezaprzeczalne umiejętności, wiedzę i zasady etyczne. Gdy stosuje je w życiu, na kursie - szacunek przyjdzie sam.
Jajarz	(nie mylić z jajcarzem) osoba specjalizująca się w "dawaniu ciała", jajarzeniu i często opowiadająca niesamowite historie. (zob. też: Klaciarz).
Jaskinia	naturalna próżnia skalna dostępna dla człowieka. Inne podobne określenia to pieczara, jama, grota, dziura, tunel, okno, gdy jest pionowa nazywa się ją też: studnia, awen, szczelina. Niewielka próżnia to schronisko skalne lub wręcz okap. Jaskinią też nie jest głęboko wcięty kanion dopóki nie posiada stropu. Znawcy używają nazwy jaskinia dopiero, gdy obiekt posiada "chrakterystyczny" mikroklimat.
Jaskinia krasowa	jaskinia powstała w wyniku krasowienia (zob. Kras). Jest przeciwstawiana jaskiniom: wulkanicznym, tektonicznym, grawitacyjnym a czasami też lodowcowym (zob.)
Jaskinia lodowa	jaskinia ze stale występującym lodem.
Jaskinia lodowcowa	jaskinia powstała w lodowcu (górskim lub kontynentalnym).
Jaskinia pierwotna	jaskinia powstała równocześnie z tworzeniem się skały (jaskinie wulkaniczne, rafowe).
Jaskinia wtórna	jaskinia powstała w ukształtowanej wcześniej skale (jaskinie krasowe, tektoniczne, grawitacyjne, klifowe). Głębiej nie będę wnikał w podziały.
Jaskiniowiec, troglodyta	określenie dotyczące okresu historii rodzaju ludzkiego, gdy jaskinia była naszym domem. Obecnie - pogardliwie o człowieku z bardzo nagannymi manierami.
Jaskinista	nieśmiało proponuję ten termin jako uniwersalny synonim jaskiniowego: taternika, alpinisty, jurajnika, pirenejczyka, kaukaźnika, andynisty, himalaisty etc. etc.
Jumar	przyrząd podobny do poignée lecz starszy od niego i już raczej nie spotykany.
K
Kalcyt	minerał skałotwórczy, węglan wapnia (CaCO3), w jaskini nazwy tej używa się raczej dla jego formy krystalicznej.
Karabinek	(bynajmniej nie karabińczyk) owalny lub niesymetryczny metalowy "łącznik", składający się z C-kształtnego korpusu i ruchomego zamka. Zamek może być blokowany zakrętką, wtedy nazywa się on
karabinkiem zakręcanym	Powinien spełniać stosowne parametry i posiadać adekwatne atesty (zob.).
Karabinek centralny	karabinek na stanowisku asekuracyjnym (zob.) lub: Maillon (zob.) w uprzęży grotołaza.
Karbid	węglik wapnia (CaC2), grotołazowi potrzebny do produkcji acetylenu w wytwornicy (zob.), w której się on lasuje wg równania: CaC2 + 2H2O = C2H2 + Ca(OH)2. Spalający się acetylen daje jasne światło (zob. Mikst).
Karbidówka	zob. Wytwornica.
Kartowanie	mierzenie jaskini.
Kask, hełm	w jaskini niezbędny, nazywany też garnkiem lub nocnikiem.
Kaskada	szereg następujących po sobie progów skalnych lub: podobnie wyglądające lecz zazwyczaj mniejsze nacieki (zob.).
Kasprowa	Dolina lub: Jaskinia Kasprowa Niżnia lub też: Jaskinie Kasprowa Średnia i Wyżnia (wszystkie w Zawracie Kasprowym).
Kaszana	określenie różnych negatywnych zjawisk, takich jak: dupówa, pompa, kruszyzna, zawalisko (4 x zob.) i trudności orientacyjne. Także to co zostaje z łojanta po wejściu w zawalisko czyli dużą kruszyznę.
Kibel	nieprzewidziany, przymusowy biwak (zob.).
Klaciarz	osoba o wybitnym talencie krasomówczym, który czasami przerasta wielokrotnie talenty łojanckie klaciarza. Podczas opowiadania przygód "znad krawędzi" jego klata pręży się dumnie, a buły pielęgnowane w siłowni i solarium błyszczą w świetle fleszów. Jeden z łojantów od razu przeszedł do pointy: "Wiesz Maleńka, w jaskiniach jest ciężko". (por. Przyklacić).
Klama	pewny, wygodny chwyt (nie uchwyt bo nie klamka !).
Klęczeć, klęknąć	zazwyczaj fizyczna degeneracja szpeju (zob.) lub buły (zob.), ale klęknąć może nawet psycha (zob.). Jeżeli klęknął sprzęt, to jest klęknięty i lepiej go wyrzucić. Jeżeli klęknęły buły, to są czerstwe, ale wyrzucenie ich nic nie pomoże, a co gorsza, może zaszkodzić. Ze względu na specyfikę działalności, grotołazom najczęściej klękają ... kolana. Na zdrowie !
Klipić się	może korytarz, szczelina, studnia itp. Chodzi o miejsce zbyt ciasne dla człowieka, mityczne Z IV (zob. Zacisk).
Klucz, zjazd w kluczu	sposób owinięcia liny wokół ciała zjeżdżającego, pozwalający na kontrolę zjazdu.    Klucz klasyczny jest obecnie rzadko, awaryjnie stosowany ze względu na wielość przyrządów oraz bolesne ocieranie liny w kroku. Klucz francuski polega na owinięciu liny wokół pasa barkowego i przydatny jest podczas zjazdów z połogich, niewysokich progów.
Kluczka	węzeł zaczepowy lub amortyzujący (zob.).
Kocioł eworsyjny, wirowy	zagłębienie w stropie powstałe podczas przepływu wody pod ciśnieniem.
Koleba	niewielkie schronisko skalne lub próżnia między dużymi głazami pozwalająca na schronienie się np. przed dupówą (zob.).
Kolumna naciekowa	stalagnat (zob.).
Kombajn	slangowo: kombinezon (zob.).
Kombinezon	wewnętrzny oraz zewnętrzny, jednoczęściowy ciuszek. Pierwszy, zwykle wykonany z polara, pełni ochronę termiczną, drugi, z grubego ortalionu, chroni przed urazami mechanicznymi i wodą.
Komin	pionowa formacja skalna, którą pokonuje się wspinaczkowo. Taki mały komin to zazawyczaj kocioł eworsyjny (zob.).
Kondom	zob. Cerata.
Kopanie	jedna z kontrowersyjnych form zdobywania "nowej przestrzeni" w jaskini, można to zaliczyć do eksploatacji. Czasami jednak takowa poprzedza rzeczywistą eksplorację (por. Techniki specjalne).
Korytarz	poziomy lub pochyły fragment jaskini. Jego eksploracja (zob.) przebiega zwykle najsprawniej.
Kostka, kość	bryłka metalu, najczęściej w kształcie graniastosłupa lub ściętego ostrosłupa, zaopatrzona w syntetyczne lub metalowe cięgło. Choć inaczej się ją montuje w skale, to spełnia taką samą rolę co hak (zob.).
Kostkowiec	trzeci przyrząd do wychodzenia po linie stosowany w technice C-W (zob.). W roli kostkowca najczęściej występuje dressler lub croll (2 x zob.)
Kostucha	czyli biała dama, eufemistyczne określenie antropomorfizowanej śmierci. Kostucha czyha na najmniejszy błąd łojanta (zob.), aby odbyć z nim długą podróż ... a przez otwór widać światełko.
Kotwa	stały solidny punkt zjazdowy lub asekuracyjny (zob.).
Kozia	broda lub: Jaskinia w masywie Czerwonych Wierchów.
Kras	"ogół procesów, których istotą jest rozpuszczanie skał przez wodę (krasowienie) i związane z tym powstanie charakterystycznych form rzeźby terenu, a także sieci podziemnego odwodnienia obszaru, jak również sam teren gdzie zjawiska te występują".
Krojenie, szycie	enigmatyczne określenie działalności person eufemistycznie określanych jako: amatorzy cudzej własności, ludzie o lepkich rękach. Trzeba na takich uważać, a podejrzanego (krojonego, szytego) sprzętu nie kupować, bo sami będziemy sobie winni.
Kruszyzna	krucha skała, wspólniczka kostuchy (zob.), córka wietrzenia.
Kursant, kursantka	uczestnik, uczestniczka kursu. Jak się dowiedziałem są trzy prawa kursanta: I - kursant chce zabić siebie; II - kursant chce zabić innych kursantów; III - kursant chce zabić instruktora. Zadaniem tego ostatniego jest mu to uniemożliwić.
KTJ	Komisja Taternictwa Jaskiniowego w Polskim Związku Alpinizmu.
L, Ł
Lampa	okres pogody, gdy z nieba znowu się leje, tyle że żar.
Lapiaz	forma drobnego krasu (zob.) powierzchniowego jak i teren jego występowania.
Lasowanie	zob. Karbid.
Lej, werteb krasowy	okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, forma krasu (zob.) powierzchniowego. Powstaje na skutek zawału (zob.).
Lina	coś ładniejszego i przede wszystkim mocniejszego niż "zwykły sznurek". Grotołazom służy głównie do zjazdów lub opuszczania się, ale bynajmniej nie do spuszczania, jak to piszą niektórzy. Liny speleo są linami statycznymi. Rzadziej w jaskini służy ona do asekuracji wspinaczki, wtedy jednak musi to być lina dynamiczna (zob.).
Lina dynamiczna	zdolna do pochłonięcia części energii wyzwolonej w czasie upadku łojanta
Lina statyczna	lina służąca do wychodzenia i zjazdu. Nie ma możliwości pochłaniania energii powstałej w czasie upadku! - nie wolno się z nią wspinać z asekuracją dolną. Obecnie w jaskiniach używa się lin półstatycznych mogących pochłaniać energię przy niskim współczynniku odpadnięcia (zob.).
Linewka	nalewka z liny lub: Rep (zob.).
Litworka	Jaskinia Litworowa w masywie Czerwonych Wierchów.
Lonż, Lonża	zwykle dwa krótkie odcinki liny łączące uprząż z karabinkiem, który wpina się do punktu lub poręczówki (zob.) aby się "przylążować" (zob. Autoasekuracja). Tutaj mała dywagacja: wg Małego Słownika Języka Polskiego PWN lonża to "długa lina używana przy trenowaniu koni", a wg Słownika Wyrazów Obcych PWN to także "lina przerzucona przez blok służąca do zabezpieczenia akrobatów cyrkowych". Wg tego ostatniego można też Lonżować czyli "tresować konia na lonży". O ile zwierzęta raczej lubię, to z cyrkiem staram się nie mieć nic wspólnego i dlatego chociażby dla odróżnienia, nienachalnie proponuję używanie formy w rodzaju męskim czyli Lonż (fr. longe).
Lufa, luft	duża ekspozycja (zob.) wywołująca czasami telegraf (zob.).
Luz	zapas liny pozwalający zjechać na dno studni (zob.) lub dojechać do przepinki (zob.) i przepiąć się bez buły (zob.). Także w ten sposób określa się styl osoby o mocnej psyche (wszystko żywcuje (zob.), chodzi po jaskini bez światła itd.). Niektórzy uzyskują luz po otrzymaniu odpowiedniej dawki ulubionych specjałów, ale czasami przesadzają, zresztą to jest doping.
Łańcuchówka	nalewka z łańcucha lub przejście kilku jaskiń w jednym ciągu.
Ławka	taśmowa lub linowo-metalowa drabinka potrzebna podczas wspinaczki hakowej - hakówki (zob.). Ławka parkowa nie nadaje się.
Łojant / ka	człowiek poruszający się w trudnym terenie tzn. w skale, lodzie, mikście, jaskini. Chodzi o formacje raczej pionowe i większe od panelu.
Łojenie, łojarka	czynność wykonywana przez łojanta (zob.). Drogę czy jaskinię można złoić, załoić, przełoić, wkosić, zasiekać, przebiec, zmordować, wyczołgać etc. etc.
M
Maillon, "mejon"	owlne (MR 7), trójkątne (delta) lub półkoliste (demirond) rodzaje karabinków (zob.) otwieranych za pomocą nakrętki umieszczonej na końcach ich nagwintowanych ramion. MR 7 służy do stałego oporęczowania jaskini, dwa następne do łączenia sprzętu z uprzężą grotołaza jako tzw. karabinek centralny. Obecnie pojawiły się nowe modele mejonów do poręczowania: duralowy Speedy i stalowy Presto. Od poprzednich różnią się tym, że nagwintowany jest tylko jeden koniec ramienia, co przyspiesza otwieranie i zamykanie.
Makaron	rurkowaty stalaktyt (zob.) o średnicy kropli wody.
Małpa	ogólna nazwa dla zaciskowych przyrządów do wychodzenia po linie czyli małpowania (zob. Poignée, Croll, Jumar, Gibbs, Dressler, Shunt). Ta potocznie rozumiana jest dowodem, że człowiek nie jest idealnym produktem ewolucji, bo gibbony łoją znacznie lepiej.
Marmit	koliste zagłębienie w spągu (zob.) powstałe na skutek wirowego przepływu wody.
Marmurowa	Jaskinia w Czerwonych Wierchach.
Masyw	wyraźnie wyodrębniona grupa górska posiadająca jednorodne skały (nie zawsze).
Meander	bardzo kręty (meandrujący) korytarz.
Miętusia	Dolina lub Jaskinia w tejże dolinie.
Mikst	teren pokryty mieszanką skały, lodu i śniegu lub: połączenie światła elektrycznego z acetylenowym (karbidowym) inaczej aceto.
Miś	pieszczotliwe określenie realnego czasem zagrożenia zwanego niedźwiedziem lub: takież samo określenie łojanta z inwestycją.
Mlasnąć	to samo co glebnąć, przyglebować ... (zob.).
Mleko wapienne	węglan wapnia o bardzo niskiej gęstości, mocno uwodniony ma konsystencję śmietany, sera, gąbki ... W odpowiednich warunkach mleko wapienne twardnieje i tworzy typowe formy naciekowe (zob.).
Młot	niezbyt pojętny łojant.
Młotek	proste narzędzie służące do spitowania, osadzania haków i " poprawiania" natury. Niektórzy go nadużywają.
Mogot, chom, hum	kopułowaty ostaniec (zob.) spotykany raczej w krasie (zob.) tropikalnym.
Motylek	węzeł wykorzystywany do poręczowania w "V" ("Y")(zob.), trawersów (zob.) lub jako węzeł amortyzujący (zob.).
N
Na żywca	przejście bez asekuracji lub: Na Żywca ! - zawołanie skłaniające towarzyszy do udania się na piwo.
Naciek	wtórne utwory powstałe przez strącanie węglanu wapnia, rzadziej aragonitu, halitu.
Naciekowa	ładna jaskinia lub: Jaskinia Naciekowa w masywie Organów.
Nakolanniki	wyposażenie przydatne szczególnie w ciasnych jaskiniach.
Namulisko	miejsce występowania osadów, namułów.
Napierać	śmiało i niestrudzenie łoić (zob.). Gdy jeden ze wspinaczy ujrzał założoną chwilę wcześniej kostkę (zob.) udającą się kilkanaście metrów niżej do swojej poprzedniczki dwa metry nad Matką Ziemią, usłyszał: "Napieraj Arek, napieraj !"
Nietoperz	jedyny aktywnie latający ssak, często obserwowany w jaskini, gdy w niej zimuje. Persony badające je nazywa się chiropterologami.
Nitowanie, nitówka	wspinaczkowa technika sztucznych ułatwień polegająca na aktywnym obciążaniu punktów (zob. Spit) osadzanych w skale.
NRC, NRCeta	zob. Folia NRC.
Nyża	płytkie zagłębienie w ścianie (zob.).
O, Ó
Odciąg	punkt przedłużony taśmą lub liną, mający za zadanie odciągnąć linę poręczową od skały lub: technika wspinaczkowa tzw. Dilfer lub: boczny chwyt.
Odlekczanie	odciążanie sprzętu polegające na nawiercaniu otworów, skracaniu rękojeści, zakupie wyposażenia w wersji mini itp. itd.
Odpadnięcie, odpalenie, odlot	zazwyczaj niezamierzona utrata kontaktu ze skałą, w celu udania się w kierunku środka Kuli Ziemskiej. Może się skończyć glebnięciem (zob.).
Okap	duże przewieszenie (zob.) skały, niektórzy doszukują się tam obiektów jaskiniowych.
Okno	wylot korytarza w ścianie lub otwór jaskini.
Osiem i pół	krótsza wersja filmu z Kim Basinger lub: jeden z węzłów zaczepienia.
Ostaniec	góra, wzgórze lub samotna, izolowana skała będąca pozostałością większego kompleksu skalnego.
Ósemka	jeden z podstawowych węzłów używanych w jaskini lub: przyrząd do zjeżdżania i asekuracji dynamicznej.
Ósemka podwójna	węzeł zaczepowy (zob.) do poręczowania w "V" ("Y") (zob.).
Ósemka równoległa	węzeł łączenia (zob.) dorównujący podwójnemu zderzakowemu (zob.)
Ósemka rzymska	węzeł zaczepowy (zob.) do poręczowania w "V" ("Y") (zob.).
P
Pakowanie	czynność związana z dalekim wyjazdem lub: slangowo - hodowla buł (zob.).
Paker	często pakujący (zob.) łojant (zob.)(por. Klaciarz).
Pas piersiowy, górna uprząż	w jaskiniach stosuje się ją tylko w przypadku wspinaczki z dolną asekuracją.
Patent	samodzielne usprawnienie techniczne, sprzętowe lub: sposób pokonania przeszkody.
Patenciarstwo	namiętne, przesadne poszukiwanie patentów (zob.).
Pedałka	śląska nazwa szpejarki, turbki (zob.).
Perła jaskiniowa	zob. pizolit.
Pętla	lina lub taśma zamknięta węzłem w ... Zapętliłem się. Pętlę można zrobić w jaskini, gdy się zgubimy lub taka jest trasa turystyczna.
Pianka	skrótowo: kombinezon neoprenowy.
Pianka neoprenowa	dobrze izolujący, nieprzemakalny materiał. Zrobione z niego kombinezony używane są przez nurków, amatorów kanioningu oraz grotołazów w bardzo mokrych jaskiniach.
Piaskowiec	miękka skała osadowa, niestety nie węglanowa. Dlatego jaskinie w piaskowcu najczęściej mają charakter tektoniczny, grawitacyjny itp. Piaskowiec na ogół nie podlega krasowieniu (zob.).
Pikuś	łatwa rzecz.
Pipant	sterczący fragment skały, często dobra klama (zob.) lub bolesny dowód przewagi przyrody.
Pizolit	perła jaskiniowa, niewielka, kulista forma nacieku (zob.) powstająca pod wodą.
Plakietka	niewielki kawałek metalu ze śrubą wkręcaną do spita i koluchem do wpięcia karabinka lub maillona (zob.).
Podchwyt	"chwyt oddolny".
Podwójny zderzakowy	węzeł łączenia (zob.), można nim łączyć liny różnej średnicy i rodzaju.
Poignée	ręczny, choć po przedłużeniu się w nim stoi, samozaciskowy przyrząd do wychodzenia po linie.
Polana	w domyśle Polana Rogoźniczańska, letnia baza dla grotołazów i nie tylko.
Polar	syntetyczny materiał odzieżowy o właściwościach przewyższających wełnę.
Pole ryżowe	system zazwyczaj niewielkich, kaskadowych barier naciekowych (zob.) często wypełnionych wodą.
Polewa naciekowa	forma nacieku (zob.) tworząca się na ścianach i połogim spągu (zob.).
Polje	rozległa, bezodpływowa kotlina krasowa o płaskim dnie odwadnianym ponorami (zob.).
Pompa	okres pogody, gdy z nieba znowu się leje (por. Lampa).
Ponor, łykawiec	wchłon krasowy, miejsce wpływania wody w głąb ziemi.
Ponton	najczęściej jedyna jednostka pływająca możliwa do transportu i użycia w jaskiniach.
Pontoniera	gumowe, wysokie po pachy rajtki z nadmuchiwanym kołem u ich szczytu (patent francuski). Służy do suchego pokonywania głębokiej wody.
Popelina	solidne danie ciała (zob.).
Poręczowanie	zakładanie poręczówki, lin zjazdowych, trawersów (zob.).
Poręczowanie w "V" ("Y")	zaczepienie liny z dwóch, niezależnych, mniej więcej równo obciążanych punktów (zob.).
Poręczówka	lina poręczowa.
Pośredni tatrzański	węzeł zaczepowy (zob.), można go zawiązać w środku liny i poręczować (zob.) w "V" ("Y") (zob.).
Półwyblinka	węzeł służący regulacji prędkości przechodzenia liny przez karabinek (zob.) podczas asekuracji (zob.) lub zjazdu. Niestety skręca linę, co powoduje powstawanie chłamu (zob.).
Próg, prożek	stopień skalny.
Prusik	węzeł zaciskowy (zob.). Nazwa pochodzi od nazwiska pomysłodawcy węzła.
Prusikowanie	wychodzenie po linie za pomocą prusików wykonanych z pętli (zob.).
Przelot	punkt asekuracyjny (zob.).
Przepinka, przepinanka	pośredni punkt lub stanowisko zjazdowe (zob.) pozwalające uniknąć tarcia liny o skałę lub/i usprawnić poruszanie się zespołu w głębokiej studni (zob.) lub czynności związane z jej pokonaniem.
Przewieszenie, przewieszka, przewiecha	część skały wychylona od pionu (>90°).
Przyklacić	zaprezentować własną sprawność fizyczną najlepiej w towarzystwie płci przeciwnej. Słowo ma to znacznie bardziej pozytywne znaczenie niż klaciarz (zob.).
Przypak	posiada go ostro pakujący łojant (zob.).
Przyłożyć niutona	użyć maksymalnej siły drzemiącej w bułach (zob.).
Psycha, psyche	skrótowe określenie stanu psychicznego łojanta. Psycha może być słaba, mocna lub chora, może siąść, klęknąć (zob.) lub rosnąć. Człowieka z mocną psychą poznaje się po odpowiednim luzie (zob.).
Ptasia	dokładniej System Ptasiej Studni - jaskini w Dolinie Miętusiej.
Punkt asekuracyjny	spit z plakietką (zob.), hak (zob.), kotwa (zob.), punkt naturalny (zob.) umożliwiający zatrzymanie łojanta (zob.) po odpadnięciu (zob.).
Punkt główny	punkt zjazdowy, przyjmujący właściwe obciążenie zjeżdżającego. Powinien być usytuowany bezpośrednio nad ekspozycją, ale łatwo dostępny.
Punkt naturalny	fragment rzeźby terenu umożliwiający bezpieczne zaczepienie liny lub pętli do asekuracji, przelotu. Punktem naturalnym może być duża wanta, stalagmit, kolumna, pipant (4 x zob.).
Punkt zabezpieczający	poprzedza punkt główny (zob.), umieszcza się go w łatwym terenie. Przejmuje on obciążenie, gdy punkt główny ulega zerwaniu.
Punkt zaczepienia, mocowania	punkt, do którego wpina się linę. Punkt może stanowić spit z plakietką, hak, kotwa, punkt naturalny (4 x zob.).
Puszcza !	stwierdzenie dalszych możliwości eksploracyjnych.
PZA	Polski Związek Atletyczny lub: Polski Związek Alpinizmu (należy rozważyć wybór przynależności). Zbiór PZA zawiera wszystkie kluby taternickie i alpinistyczne w Polsce, a zbiór Klubu zawiera swoich członków (por. UIAA).
R
Rep, repsznur	cienka linka przydatna do różnych manewrów towarzyszących łojeniu (zob.).
Reporęczowanie, reporęcz	zdejmowanie lin poręczowych, przeciwieństwo poręczowania (zob.).
Rękawice	niektórzy twierdzą, że w jaskini są niepotrzebne.
Ring	rodzaj plakietki (zob.) wykonanej z pręta.
Rolka zjazdowa	najprostszy i podstawowy przyrząd zjazdowy używany w jaskiniach, nie skręca liny.
Rozpieraczka	wspinaczkowa technika pokonywania kominów (zob.), trawersowania wysokich meandrów (zob.) i szczelin.
Równoległy	zob. Taśmowy
Rysa	wąska szczelina skalna.
Rzęch	droga wspinaczkowa ubliżająca wspinaczowi swoją łatwością, kruchością i "zarostem" lub: nieciekawa, najczęściej mała, ciasna, brzydka i błotnista jaskinia lub: stara, zniszczona lina tudzież inny sprzęt.
S, Ś
Samoasekuracja	samozabezpieczenie się solisty (zob.) przed skutkami odpadnięcia (zob.).
Sęp	persona krążąca wokół towarzystwa w celu "pożyczenia" żywności tudzież innego nietrwałego dobra. Bardzo lubi być częstowana i jest do niego zawsze przygotowana - do jedzenia ma tylko łyżkę. Na wyjazdy jedzie "na sępa", aby coś od kolegów "wysępić".
Shunt	przyrząd do autoasekuracji (zob.) przy zjeździe, w sytuacjach awaryjnych może służyć do wychodzenia po linie.
Skała	obiektywnie istniejący związek chemiczny, najczęściej zaliczany do soli. W ludziach z gatunku Homo sapiens jego nagromadzenie wywołuje bardzo skrajne emocje: od euforii po załojeniu (zob.) tzw. drogi, jaskini i amoku (zob.), po nienawiść wyrażaną werbalnie i manualnie (zob. Młotek).
Skrajny tatrzański	ongiś najważniejszy, obecnie używa się go jako węzeł zaczepowy (zob.). Przydaje się szczególnie przy dużych punktach naturalnych (zob.) takich jak drzewo, duża kolumna. Zawsze należy zabezpieczyć końcówkę !
Solista	wspinacz, grotołaz łojący solo (zob.).
Solo	samotny styl (zob.) przejścia drogi lub jaskini, z samoasekuracją lub bez (zob.) Na żywca- połowa duetu.
Spąg	dno korytarza, naprzeciw niego znajduje się strop.
Speleolog	naukowiec (geolog, biolog, antropolog... ) badający środowisko jaskiniowe. Obecnie laicy używają tego terminu w kontekście wszystkich chodzących po jaskiniach. Podobnie jest z ekologami: ekologiem jest każdy, kto wymachuje zielonym sztandarem, choć nie ma pojęcia o ekologii.
Spit	metalowa tuleja z koronką wiertniczą z jednej strony i wewnętrznym gwintem z drugiej. Za pomocą spitownicy (zob.) wierci się otwór, a następnie osadza się spita przy wykorzystaniu załączonego klina. Do niego przykręca się plakietkę (zob.).
Spitownica	cienki walec z rączką i gwintem kompatybilnym ze spitem, służący do ręcznego wiercenia i osadzania spita (zob.) czyli spitowania.
Spręż	stan emocjonalny oddający świadomość i przekonanie łojanta (zob.) o własnym potencjale i chęci jego wykorzystania. Można być sprężonym bardzo, a nawet do granic wytrzymałości.
Stalaktyt, sopleniec	różnej grubości naciek (zob.) zwisający ze stropu jaskini.
Stalagmit	przeciwieństwo stalaktytu (zob.) - różnej grubości i wysokości naciek (zob.) powstający na spągu (zob.). Rodzajem stalagmitu jest kropielnica.
Stalagnat	kolumna naciekowa (zob.) powstała przez połączenie stalagmitu ze stalaktytem.
Stanowisko	miejsce lub funkcja do wykonywania określonych czynności. Może być eksponowane, np. przewiecha (zob.) lub prezes.
Stanowisko asekuracyjne	co najmniej dwupunktowe, stanowiące autoasekurację (zob.) asekurującego i przejmujące obciążenie wspinacza, który odpadł (zob.).
Stanowisko zjazdowe	składa się co najmniej z dwóch punktów: zabezpieczającego i głównego (zob.).
Statyk	lina statyczna (zob.).
STOP	rolka zjazdowa (zob.) z mimośrodowym hamulcem.
Stopka, strzemię	pętla nożna przyczepiona do poignée (zob.).
Studnia	pionowa formacja pokonywana zjazdem (zob.).
Styl	sposób pokonania drogi lub jaskini. W tym drugim przypadku wyróżnia się przejścia: Integrale - całej deniwelacji lub określonego ciągu z poręczowaniem i reporęczowaniem, techniką sznureczkową (zob.), po poręczówkach (zob.) oraz wspinaczkowe przejście trawersu międzyotworowego lub wspinaczkowe wyjście z dna jaskini. Można też pokonać jaskinię solo i na żywca (zob.). W stylu ważne jest też czy zawodnik wynosi z jaskini wszystko co do niej wniósł. Najlepiej jak jeszcze weźmie cudze śmieci.
Supeł	źle zawiązany węzeł, chłam (zob.).
Syfon	przełamanie korytarza całkowicie wypełniony wodą lub osadami.
Szkic techniczny	schematyczny rysunek przedstawiający sprzęt potrzebny do pokonania poszczególnych odcinków jaskini.
Szpej	luzacki synonim sprzętu, poza liną. Przed wejściem do jaskini należy się oszpeić (zob. szpejarka). W jaskini zazwyczaj się oszpecamy.
Szpejarka, szpejturbka	niewielki worek do transportu akurat nie używanego sprzętu osobistego, szturmżarcia (zob.), apteczki, baterii itp. Najczęściej nosi się ją przy uprzęży.
Szturmżarcie	wysokoenergetyczne jedzenie zabierane do szpejarki (zob.) na akcję jaskiniową (zob.) czy drogę wspinaczkową. Najczęściej są to słodycze i inne tego typu łakocie. Ci, którym się one znudziły biorą tzw. wałówę, czyli słoninę, kięłbasę lub boczek oraz chleb, bułki.
Szychta	przeważnie 12 godzinny okres działalności podczas biwaku. Po zmianie w hamakach lub legowiskach drugi zespół udaje się na następną zmianę.
Ściana	dla grotołaza jest ciekawa gdy ma dziurę (zob.). Czasami stanowi ona poważną przeszkodę przed wejściem do jaskini i trzeba się na nią wspiąć, ale czasami można po niej do otworu zjechać od góry. Ściana sztuczna służy co najwyżej do treningu, jeszcze nie ma sztucznych jaskiń.
Śmigło	helikopter.
Śnieżna	śnieżna, ciężka zima lub: Jaskinia Śnieżna z otworem w Wyżniej Świstówce, lub: Jaskinia Wielka Śnieżna - system masywu Małołączniaka zawierający tę pierwszą, lub: Śnieżna Studnia z otworem w rejonie Kotlin.
T
Tabor, taborisko	obozowisko taternickie, grotołazi bazują na Polanie Rogoźniczańskiej.
Taternik	łojant, grotołaz (zob.) działający w Tatrach.
Taśmowy	węzeł łączenia (zob.) przeznaczony do wiązania taśm. Tak właściwie to jest to równoległa kluczka (zob.) lub: węzeł zaciskowy taśmowy zwany inaczej francuskim lub blokerem.
Technika C-W	technika wychodzenia po linie za pomocą trzech przyrządów. Nazwa pochodzi od pomysłodawców tej techniki: Ciszewskiego i Wilka. (zob. też Małpa, Kostkowiec).
Technika odcinkowa, pojedynczej liny	obecnie obwiązujący sposób poręczowania jaskini. Jej założeniem jest unikanie kontaktu liny ze skałą, co wymusza tworzenie przepinek (zob.) ang.: SRT - Single Rope Technique.
Technika sznureczkowa	polega ona na pokonywaniu pionowych studni za pomocą tej samej liny. Odwrót z dna jaskini zapewniają repsznury (zob.) pozostawione na stanowiskach zjazdowych (zob.). Nimi wyciąga się właściwą linę do wychodzenia. Technika ta zmniejsza wagę koniecznego sprzętu, ale wydłuża czas akcji (zob.). Ma ona znaczenie podczas akcji solowych (zob.) lub w niewielkich zespołach.
Techniki specjalne	techniki związane z górnictwem, mające na celu poszerzenie ciasnych miejsc, udostępnienia turystycznego jaskini lub w ogóle stworzenie nowej próżni (technika "bardzo, bardzo sztucznych ułatwień").
Telegraf	charakterystyczne drżenie dolnych części nóg lub całego ciała na skutek nadmiernego obciążenia fizycznego lub psychicznego, np. na skutek dużej ekspozycji (zob.). Telegraf poprzedza odpadnięcie, odpalenie, odlot (zob.).
Topofil	zespolony przyrząd pomiarowy.
TOPR	Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratownicze.
Tramwaj	przeludniona akcja jaskiniowa (zob.), ludzki korek w jaskini.
Trawers	pokonywanie, omijanie przeszkody w poziomie: studni, komina, jeziora, zbocza, półki itp.
Trawers klasyczny	łatwy trawers z użyciem liny tylko do asekuracji.
Trawers linowy	trawers w trudnym terenie przy aktywnym wykorzystaniu liny.
Turbka	szpejarka (zob.).
Tyrolka	mieszkanka Tyrolu lub: "kolejka linowa"- sztywno naciągnięta lina pokonywana w pełnej ekspozycji.
U, V
UIAA	L'Union Internationale Asociations d'Alpinisme (fr.) - Międzynarodowa Federacja Związków Alpinistycznych. W zbiorze tym zawiera się także PZA (zob.).
Upad	kąt nachylenia względem poziomu (lub pionu).
Uprząż	w jaskiniach używa się głównie uprzęży biodrowej, może być regulowana (w pasie i udach) lub nieregulowana. Inne nazwy opisujące to samo to majtki, wsporek i przydługa: dupowspory.
Uprząż, uprzążka piersiowa	druga forma jest mniej myląca, gdyż chodzi o taśmy stabilizujące croll'a (zob.) w pionie. Taka uprzążka nie służy do asekuracji odpadnięcia wspinacza ! (por. Pas piersiowy).
V-ka	zob. poręczowanie w "V".
W
Wahadło	jedna z szybszych metod pokonania eksponowanej przeszkody, np. w celu dostania się na półkę.
Walnąć	zob. odpadnięcie.
Wampir	luźno tkwiąca w ścianie (zob.) wanta (zob.) czekająca na swoją ofiarę. Jest wspólnikiem kostuchy (zob.).
Wanta	duży głaz, może być wielkości telewizora, lodówki, szafy, kamienicy ...
Wantowisko	to samo co zawalisko (zob.).
Wapień	węglan wapnia (CaCO3), ponoć najlepsza skała dla powstawania jaskiń.
Wchłon	ponor (zob.).
Węzeł	kilkukrotne zawinięcie, przeplecenie czyli zawiązanie liny, repa (zob.), taśmy, umożliwiające zaczepienie, wpięcie do karabinka (zob.), połączenie, utworzenie pętli lub amortyzację udaru.
Węzeł amortyzujący	węzeł pochłaniający część energii powstałej np. podczas zerwania punktu głównego (zob.).
Węzeł HMS, UIAA, Baumgartnera	zob. półwyblinka.
Węzeł łączenia	węzły służące łączeniu końców lin lub taśmy.
Węzeł zaciskowy	węzeł z pętli (zob.) zaciskający się pod obciążeniem na linie nośnej. Węzły zaciskowe przydają się w sytuacjach awaryjnych do autoasekuracji (zob.) i wychodzenia po linie. Oprócz prusika i taśmowego wyróżnia się węzeł zaciskowy Hopfa, Bachmana, Penberthy'ego i jeszcze parę innych.
Wiatrak	śmigło (zob.).
Wnętrze	skrótowo: kombinezon wewnętrzny (zob.).
Wór	musi być mocny i nieprzemakalny, niestety chętnie gra rolę kotwicy. Inne określenia to azor, jamnik, szpej.
Worowanie liny	pakowanie liny w worze. Ma to na celu uniknięcie plątania się liny podczas zjazdu (zob. chłam). Końcówka na dnie musi mieć węzeł, aby poręczujący zatrzymał się na nim, gdy lina okaże się za krótka.
Wspinaczka	wertykalne łojenie (zob.), czyli przemieszczanie się w pionowej skale.
Wspinaczka klasyczna	wspinaczka, podczas której sprzęt służy tylko do asekuracji (por. Haczenie, Nitowanie).
Wspinaczka hakowa	hakówka (zob.).
Wyblinka	węzeł stosowany jako strzemię (zob.), autoasekuracja (zob.) i węzeł zaczepowy (zob.) łącznie ze skrajnym tatrzańskim (zob.)
Wycof	odwrotu np. spod otworu jaskini lub: ucieczka, danie ciała, jajarzenie (zob.).
Wysoka	najlepiej blondynka lub: Jaskinia Wysoka - Za Siedmiu Progami w Wąwozie Kraków. (Jaskinia Za Siedmioma Progami znajduje się na Jurze Krakowsko - Wieluńskiej).
Wytwornica	najczęściej metalowy (Fisma) lub plastikowy (Ariane) pojemnik na karbid (zob.) z komorą na wodę i dwoma otworami. Do pierwszego nalewa się wodę, przez drugi, na skutek reakcji chemicznej, wydostaje się acetylen, który za pośrednictwem zbrojonej rurki dociera do palnika w mikście (zob.) i się spala dając jasne światło.
Wywierzysko	źródło krasowe, powierzchniowy wypływ wody pod ciśnieniem. Inaczej źródło wokluzyjskie lub eksurgent.
Z
Zabułować, przybułować	przyłożyć niutona (zob.).
Zachód	półka biegnąca w poprzek ściany.
Zacięcie	wklęsła formacja skalna najczęściej utworzona na styku dwóch płyt.
Zacisk	zwężenie korytarza, szczeliny pokonywane z dużym trudem. Jest wyceniany w skali od I - III; lub czasopismo Speleoklubu Bielsko-Biała; lub skrótowo przyrząd zaciskowy.
Załoić	zob. Łojenie.
Załupa	poziome zacięcie (zob.), może przejść w zachód (zob.).
Zapchać się	dotrzeć do konsternacyjnie trudnego miejsca podczas łojenia (zob.).
Zapieraczka	wspinaczkowa technika pokonywania kominów (zob.), trawersowania wysokich meandrów (zob.) i szczelin.
Zasiekać	zob. Łojenie.
Zasłona	zob. Draperia.
Zawalisko	niebezpieczna układanka want (zob.) powstała na skutek zawału (zob.).
Zawał	oderwanie się stropu na skutek naprężeń i utraty stabilności w części masywu (zob.).
Zbułować się	zmęczyć buły (zob.).
Zderzakowy, pojedynczy zderzakowy, rybacki	węzeł łączenia (zob.) jednak nie polecany ze względu na znacznie gorsze parametry od podwójnego zderzakowego i ósemki równoległej (zob.).
Zejście	smutna i często dobijająca konieczność następująca po łojeniu lub: zejście śmiertelne (nie daj Bóg !). Należy pamiętać, iż najwięcej zejść zdarza się w ... zejściu. W jaskini sekwencja dramatu podobno jest następująca: zmęczenie - wychłodzenie - zejście. Nie życzę nikomu.
Zerwa	ściana (zob.) o mohutnej ekspozycji (zob.), często przewieszona.
Zespół	pojęcie z zakresu taktyki i socjologii, współpraca członków zespołu odróżnia go od przypadkowego zbioru jednostek.
Zimna	Jaskinia Zimna w Dolinie Kościeliskiej.
Zjazd (na linie)	obok chodzenia, czołgania, małpowania (zob.) i pokonywania zacisków (zob.) jest to najczęściej wykonywana czynność w jaskini. Zob. rolka, STOP, drabinka, ósemka. Co 5 lat robi się zjazdy klubowe.
Żebro	mniej wybitny filar (zob.).
Żłobek krasowy	miejsce szkolenia nieletnich kursantów lub: wklęsła, "rynnowa" forma krasu powierzchniowego (zob.).
Żyleta	ostry chwyt.
Żywiec	miejscowość na Żywiecczyźnie lub: droga wspinaczkowa załojona (zob.) bez asekuracji, ważne aby dokonać tego z zachowaniem życia i zdrowia.